Dorper qoyunu

Xeyli vaxtdır ki, qoyun cinsləri ilə maraqlanıram. Müvafiq sahədə fərdi araşdırmalar aparıram. Qərara gəldim ki, araşdırmalarımın bəzilərini sizlərə video olaraq təqdim edim. Ona görə də bu videonu hazırladım. Hazırladığım bu video Dorper qoyunu haqqındadır.

Dorper qoyunu

Çoxlu üstünlükləri olan Dorper qoyunu, Cənubi Afrikada inkişaf etdirilmiş bir qoyun cinsidir və dünyada geniş şəkildə tanınır. Bu qoyun cinsi yüksək ət keyfiyyəti, iqlimə uyğunlaşma qabiliyyəti və asan bəslənməsi ilə məşhurdur. Əsas üstünlüyü isə güclü immunitetidir. Demək olar ki, qoyunçuluq sahəsində bilinən heç bir xəstəliyə tutulmur. Dorperlər dünyada ən sürətli çoxala bilən və sürətlə böyüyən qoyun cinslərindən biridir.

Tarixi

Dorper qoyunu 1930-cu illərdə Cənubi Afrikada yaradılıb. “Dorset Horn” cinsli İngiltərə qoyunu ilə “Persian Blekhed” cinsli İran qoyununun cütləşməsi nəticəsində əldə edilən Dorper qoyunu, Afrika şəraitinə uyğunlaşdırılmaq üçün xüsusi seçilmişdir. Adını da bu iki irqin adının ilk hecasından götürmüşdür. Bir sıra başqa qoyun cinslərinin, xüsusilə də “Van Rooy” kimi digər cinslərin də Dorper cinsinin inkişafına töhfə verdiyi güman edilir.

Məqsəd yüksək keyfiyyətli ət verən və sərt iqlim şəraitinə dözümlü bir qoyun cinsi yaratmaq idi. Nəticədə bu qoyunlar Cənubi Afrikanın geniş quraq bölgələrində yaşamaq üçün yaxşı uyğunlaşdırılmışdır. 1950-ci illərdə rəsmi olaraq irq adını almışdır. Afrikanın inkişaf etdirilmiş ən uğurlu irqlərindən biridir. Mələzləşmənin uğurlu aparılması nəticəsində onlar Afrikanın +60 dərəcə istisində və ya Rusiyanın -30 dərəcə soyuğunda rahat yaşaya bilirlər. Heyvandarlar bildirirlər ki, bu qoyunlar qulluq xərclərinin az olması, iqlim amillərinə tez adaptasiya olması baxımından çox əlverişlidir.

Dorper qoyunu ortaboyludur. İrqi quyruqsuz qoyun irqlərinə aiddir. Doğrudur, Dorper qoyunlarının quyruqları var. Lakin quyruqları digər qoyun cinslərinə nisbətən qısadır və yığcamdır. Quyruq, Dorper qoyunlarının bədəninin harmonik quruluşunu tamamlayır və onların sağlamlığına və hərəkət qabiliyyətinə təsir göstərmir. Quyruqlar həmçinin, bu cinsin ətdə yağ toplama xüsusiyyətlərini əks etdirir, lakin bu yağ, quyruq ətrafında çox cəmlənmir. Bu, onların xüsusilə yağsız və yüksək keyfiyyətli ət vermə xüsusiyyətlərindən irəli gəlir.

Xarici əlamətlərinə görə iki növü vardır: Bir növünün baş və boyun hissəsi qara, bədən hissə isə ağ rəngdədir. Digər növü isə bütövlükdə ağ rənglidir. O 1964-cü ildə Cənubi Afrikanın Dorper Yetiştiriciləri Assosiasiyası tərəfindən rəsmi olaraq tanınıb, lakin ağ qoyunların sayı Qarabaş Doperlərdən daha az – ümumi dorperlərin təxminən dörddə birindən də azdır. Hər iki növ buynuzsuzdur, lakin bəzən bəzi erkəklərinin kiçik buynuzları ola bilər. Performans baxımından bu iki növ arasında heç bir fərq yoxdur.

Dorperlər bir sıra göstəricilərinə görə, digər qoyun növlərini xeyli üstələyirlər. Ona görə də bu cinsə böyük tələbat var. Dorper qoyunlarının başlıca xüsusiyyətləri bunlardır:

Başlıca xüsusiyyətləri

1. İqlimə uyğunluq: Dorper qoyunları geniş iqlim şəraitinə uyğunlaşma qabiliyyətinə malikdir. İsti və quru iqlimlərdə, həmçinin soyuq və rütubətli bölgələrdə yaxşı yaşaya bilirlər, sağ qalmağı bacarırlar. Bu, onların müxtəlif bölgələrdə saxlanılmağını uyğun edir.

2. Asan bəslənmə: Dorper qoyunları minimal qayğı ilə saxlanıla bilər. Onlar müxtəlif yem şəraitinə uyğunlaşa bilirlər və geniş otlaq sahələrində yaxşı inkişaf edirlər. Bu səbəbdən onların saxlanılmasına daha az xərc kifayətdir. Yemlənməsindən asılı olmayaraq hərəkətlərini artıraraq ya da passivliyi ilə çəki artırırlar. Dorperlər yeməyə qarşı kaprizli deyillər, hətta ən kasad otlaqlarda da yemləni bilirlər.

Dorper çobanı incitmir, keçi kimi, dağa daşa çıxıb, özünə yem axtarandı. Amma yüksəkliklərə çıxıb yıxılma ehtimalı da var. Qışda qarı eşələyib, yarpaq, ot, kök, hətta ağac qabığı və kol kimi nə tapsa yeyəcək. Onlar istənilən otlaq şəraitinə uyğunlaşır, sərt iqlim şəraitində belə rahatlıq tapa bilirlər.

3. Tez çoxalma: Dorper qoyunları yüksək çoxalma qabiliyyətinə malikdir. Əsasən ildə iki dəfə doğmaqla, sürətli çoxalırlar. Bu amil sürünün də sürətlə artmasına imkan verir. Adi qoyundan fərqli olaraq artıq 5-6-cı aylarında cütləşməyə hazır olurlar. Hər dəfəsində normalda 2-3, hərdən 4-5 quzu doğulur. Ana qoyunlar qayğıkeşdir. Onun analıq hissləri çox inkişaf edib, quzularına yaxşı qulluq edir. Bu səbəbdən körpə quzular arasında ölümləri daha az olur. Balaları da xüsusi qulluq tələb etmir. Balalar sürətlə boy atır. Doğulandan sonra quzular gündə 700 qrama qədər çəki artırır. Doğulanda təxminən 1,5-2 kq olan quzular sürətlə çəki yığaraq 100-cü gününə qədər 20-30 kiloqrama, 12 aylığında isə 70–80 kiloqrama, bəzən isə 90 kiloqrama çatır.

4. Ət məhsuldarlığı: Dorper qoyunları yüksək keyfiyyətli ət verirlər. Ətləri yağsız, ləzzətli və çox yumşaq olur. Bu cins ət məhsuldarlığı baxımından çox məhsuldardır və bazarda böyük tələbat görür. Əti dietikdir, xolestirini çox azdır, piy təbəqəsi də bədənə bərabər paylanır. Bu səbəbdən adi qoyun ətindən baha satılır. Dorper qoyunlarının ətindən bildiyimiz ənənəvi qoyun iyi də gəlmir.

Dişi qoyunun diri ağırlığı 100 kq, qoçların isə diri ağırlığı 120–130 kq və daha artıq ola bilir. Kəsəndə qoyunun 80%-i ətdən ibarət olur. Çünki sümüyü nazikdir. Amma möhkəm bədən əzələlərinə malikdir. Özü də bu cinsdə əzələlər yayılmış şəkildə olduğuna görə, bu onların ətinin keyfiyyətinə müsbət təsir edir.

5. Keyfiyyətli dəri: Dorperin əsas üstünlüklərindən biri də onun yüksək keyfiyyətli qalın dərisidir. Bu cəhətdən dorperlər həm də dərilik sortdur. Dərisi bərabər qalınlıqda olur və sərt iqlimlərdə qoyunları yaxşı qoruyur. Dəridə düyünlər və qırışlar olmadığı üçün dorper dərisi rahat emal olunur və buna görə yüksək qiymətləndirilərək, baha satılır. Dorper dərisi dünyada ən çox tələb olunan qoyun dərisidir. “Cape Glovers” adı ilə satılır və dəri sənayesində çox məşhurdur. Xüsusilə dəri əlcəklərin hazırlanmasında istifadə olunur. Dəri satışından əldə olunan vəsait Cənubi Afrikada gəlirin yüksək faizini təşkil edir.

6. Xəstəliklərə qarşı dayanıqlılıq: Bu qoyunlar bir çox xəstəliklərə qarşı təbii müqavimət göstərirlər. Xüsusilə də parazitar xəstəliklərə qarşı çox dözümlüdürlər. Bu da onların sağlam və uzunömürlü olmalarına şərait yaratmaqla, saxlanılmasını asanlaşdırır.

Qoyunçuluq təsərrüfatlarında onun ömrü 8 ildir, lakin ev heyvanı kimi saxlanıldıqda ömrü 12 ilə də çata bilər.

Gələcək üçün əhəmiyyəti

Dorper qoyunlarının sadaladığım üstünlükləri onların dünya miqyasında populyar olmasına səbəb olmuşdur. Ona görə də bir çox ölkələrdə geniş şəkildə yetişdirilir. Baş sayına görə ən çox Cənubi Afrika Respublikasındadır; Cənubi Afrikada ikinci ən populyar qoyun cinsidir. Statistik məlumatlara əsasən orada 7 milyon baş dorper cinsli qoyun saxlanılır. Avstraliyada isə Dorper quraq və tropik ərazilərdə, eləcə də yüksək yağışlı cənub ştatlarında yetişdirilir və Tasmaniyanın həddindən artıq soyuq və rütubətli şəraitinə yaxşı uyğunlaşmışdır. Proqnozlara görə, yaxın illərdə ətlik məqsədi ilə digər ölkələrdə də yayılacaq. Artıq dünyanın əksər ölkələrində əhalinin ətə olan təlabatının təmin edilməsi üçün baş sayı artırılır. Yüksək məhsuldarlığı və az qayğı tələb etməsi onları fermerlər üçün cəlbedici edir. Dorper qoyunları ət məhsuldarlığı üçün yetişdirildiyinə görə onların yüksək keyfiyyətli əti həm yerli, həm də beynəlxalq bazarlarda böyük tələbat görür. Həmçinin yeni qoyun irqlərinin yaradılmasında da dorperdən istifadə qoyunçuluq sahəsində prioritet məsələlərdən biridir. Məsələn, əldə etdiyim məlumata görə dorper digər Afrika cinsi olan Damara ilə çarpazlaşaraq Damper cinsini yaratmaq üçün də istifadə edilmişdir.

 

Xüsusi qeyd

Diqqətinizə çatdırım ki, dorper qoyununu saxlamaq istəyənlər iki məqamı mütləq nəzərə almalıdırlar. Bunlar süd və yun ilə bağlıdır.

Südü

Dorper qoyunları əsasən ət məhsuldarlığı üçün yetişdirilsə də, onların südü də bəzi fermerlər tərəfindən istifadə olunur. Lakin bu cinsdən alınan süd miqdarı, süd məhsulları üçün yetişdirilən digər qoyun cinsləri ilə müqayisədə daha azdır. Dorper qoyunlarının südü yağlı və qidalandırıcıdır, lakin süd verimliliyi onların əsas xüsusiyyəti deyil. Buna görə də, Dorper cinsi əsasən ət istehsalı və dəri sənayesi üçün yetişdirilir. Qeyd olunanları nəzərə alsaq, süd istehsalı ən yaxşı halda üçüncü dərəcəli əhəmiyyətə malikdir.

Yunu

Südü kimi Dorper qoyunlarının yunu da onların əsas məhsulu deyil. Əsasən ət məhsuldarlığı və keyfiyyətli dəri üçün yetişdirildiyindən yunlarının keyfiyyəti və miqdarı digər qoyunlara nisbətən daha aşağıdır. Dorper qoyunlarının yunları əsasən ağ, qismən də qara rəngdə olmaqla, qısa və yüngüldür. Onların çox hissəsi mövsümi olaraq öz-özünə tökülür. Daha dəqiqi havaya uyğun istədiyi vaxt yunlanıb, istədiyi vaxt yununu tökür. Bu baxımdan Dorper cinsinin qırxılması ilə bağlı da problemi yoxdur. Çünki təbii olaraq yunu itirdiyi üçün dorperi qırxmağa zərurət olmur; bu da ona qulluq etməyi asanlaşdırır. Bir maraqlı məlumatı da nəzərinizə çatdırım ki, ABŞ-də dorperlərin tədricən inkişafının əsas səbəblərindən biri məhz yunun qiymətinin aşağı düşməsi olmuşdur.

Nəticə

Bu qoyunlarla bağlı araşdırmamın yekun nəticəsi belədir ki, dorper qoyunu məhsuldarlığı, sağlamlığı və iqlimə uyğunlaşma qabiliyyəti ilə fərqlənən bir cinsdir. Onların yetişdirilməsi, fermerlər üçün iqtisadi baxımdan faydalıdır və dünya bazarlarında yüksək qiymətləndirilir. Bu qoyun cinsi, gələcəkdə də əhəmiyyətli rol oynamağa davam edəcək. Yüksək iqtisadi göstəricilərinə görə, yalnız Romanov cinsindən geri qalır.

Növbəti videom da məhz Romanov qoyunu haqqında olacaq.